1-زبان تورکی آذربایجانی دارای 32 حرف صدادار و بی صدا میباشد، حروف صدادار به تنهایی قابل تلفظ می باشند ولی حروف بی صدا به تنهایی قابل تلفظ نیستند، کلمات تورکی از هجاها تشکیل می شود و باید در هر هجا یک حرف صدادار باشد مثلا : کلمه «گئده بیلمَک» 4 هجا و چهار حرف صدادار دارد«گئ+ده+بیل+مـَک».

2-قانون هماهنگی صدا (سس اوُیوم یاساسی): در بین حروف صدادار، آا Aa، ایْـ Iı، اوْ Oo، اوُ Uu، حروف ضخیم (قالین حرفلر)، و بقیه ائـ Ee ، اَ Əə، ایـٌ İi، اؤ Öö ، اوٌ Üü حروف نرم (اینجه حرفلر) میباشند، در زبان تورکی در هیچ کلمه ای این دوگروه حروف با همدیگر نمی آیند (آغیْللی، گؤروٌنمَک). به این سبب کلمه ای مثل گلماخ غلط است و باید گلمک نوشت. (عبارات «ایٌنجه بئش بؤلوٌک» و «قالیْن دوْققوُز» یادگیری این قانون را آسان می کند.
قانون هماهنگی صدا از مهمترین قواعد زبان تورکی می باشد هر کسی بخواهد زبان تورکی را درست یاد بگیرد باید این قاعده را بطور کامل یاد بگیرد.

3-قواعد نوشتاری عمومی تورکی آذربایجانی

3-1-در کلمات چند هجایی، حرف «ق» در صورتی که در طرفین آن فقط یک حرف صدادار باشد به شکل «ق» « قارقا، قالماق» ولی در بین دو حرف صدادار باشد «غ» نوشته و خوانده می شوند : «چیغیرماق، قالماغی».

3-2-حروف «غ، خ» : در انتهای کلمات تک هجایی ویا در وسط کلمات چند هجایی وجود دارد : «آغ، یوْخ، بوراخماق، داریخماق» ولی در کلمات چند هجایی در آخر کلمه همیشه بصورت «ق» نوشته می شود مثلا هیچوقت نمی نویسیم «بولاغ، قالماخ، آیاخ»، شکل نوشتاری درست این کلمات «بولاق، قالماق، آیاق» می باشد.

3-3-باید دقت نمود که در کلمات اینجه هیچوقت در آخر کلمه بویژه در آخر فعل، حرف «خ، ق» نمی آید و حتما باید «ک» نوشته شود، مثلا این نوشتار غلط است : «گلمخ، گلماق، گلماخ»، درستش «گلمک، گئدَک» می باشد.

3-4-حرف فتحه در ابتدای کلمات با الف «ا» و در آخر هر هجا بصورت « ـه، ه» نوشته میشود ( اریک، یئلله مک: باد زدن).
معمولا در یک هجا بین دو حرف بی صدا حرف فتحه وجود دارد که نوشته نمیشود مثل «گلمک: گَلمَک).

3-5-حروف صدادار در ابتدای کلمات همرا با الف «ا» ولی در وسط و آخر کلمات به تنهایی می آیند. مثال: » اَلlə، ائل el، بئل bel؛ قیْز qız، میز miz ».

3-6-علامات دیاکریتیک: شامل علامات روی حروف «و،ی» و بصورت «وُ، وٌ، یْ، یٌ» میباشند، در کلمات تورکی در یک کلمه‌ی مستقل، فقط اولین علامت دیاکریتیک نوشته میشود «دؤزوم، ائلشن».

4-تغییر حرفی در کلمات پسونددارک

4-1-کلمات منتهی به حروف «ک، ق» هستند همراه با پسوند صدادار به «گ، غ» تبدیل می شوند « کؤینک، کؤینَگی ویا کؤینه‌یی، قالماق، قالماغی»،  در کلمات اینجه، «ک» آخر را «گ» ویا ترجیحا «ی» می نویسند ولی درهر حال «ی» تلفظ می کنند. مثل:« اوٌرَک : اوره‌گی، اوره‌یی».
بطورکلی حرف «گ» اگر بین دو حرف صدادار قرار گیرد بصورت «ی» تلفظ میگردد «بیرلیگی = بیرلییی».

4-2-در زبان تورکی استانبولی کار را بسیار راحت نموده اند تمامی حروف «ک، ق» آخر کلمات بصورت «ک k» نوشته می شود، وقتی پسوند صدادار به آن اضافه می گردد حرف«ک k» به حرف «ğ» تبدیل می شود که یوُمشاق‌گ می نامند این حرف را در کلمات قالین بصوت «غ» ودر کلمات اینجه بصورت «ی» تلفظ می کنند. مثل : «köynek, kalmak» با اضافه شدن پسوند «köyneği, kalmağı»نوشته شده ولی «کؤینه‌یی، قالماغی» خوانده می شود.

5-تفاوت نوشتاری حروف در زبانی تورکی آذربایجانی و استانبولی :

5-1-در تورکی استانبولی تعداد 29 حرف وجود دارد در این الفبا، حروف کسره و فتحه « اَ Əə، ائـ Ee» هر دو بصورت «ائـ Ee» نوشته و خوانده میشود ، حرف «خ X» حذف شده و بصورت «ک k، هـ Hh» نوشته و خوانده میشود، همچنین حرف «ق Qq» نیز بصورت «ک Kk» در می آید: مثال : «در تورکی آذربایجانی: گئتمک getmək، خالص xalis، باخماق baxmaq، قالماق qalmaq؛ در تورکی استانبولی: kalmak, bakmak, halis, getmek» نوشته میشود. (بطور کلی حرف «ائـ Ee» نسبت به فتحه، و حروف «ک k، هـ h» نسبت به «ق q،خ x» نرمتر میباشند).

اولین فرم‌های زبان ترکی استانبولی به خط Orkhon بود. در طول حکمرانی امپراطوری عثمانی، ترکی عثمانی به شدت تحت تاثیر زبانهای عربی  بود. اولین سیستم نوشتاری بر سبک و سیاق فرم عربی عرضه شد. بخاطر مشکل بودن زبان نوشتاری، تنها 10 درصد از مردم آن دوره توانایی خواندن و نوشتن به این زبان را داشتند. آموزش ترکی

آتاتورک الفبای جدید ترکی را به مردم ترکیه معرفی کرد.

تاریخچه‌ی زبان ترکی استانبولی

در سال 1928، قهرمان ترکیه‌ی مدرن، مصطفی کمال آتاتورک، بسیاری جنبه‌های زبان ترکی را تغییر داد. او سیستم نوشتاری را به فرم لاتین تغییر داد (البته در این الفبا حروف Q، W و X در آن وجود نداشت و حروف Ö و Ü از آلمانی، Ç از زبان آلبانیایی،  Ş از رومانیایی و همچنین حروف دیگری از دیگر زبانها به ترکی جدید وارد شدند).  آتاتورک در الفبای مدرن ترکی حروف زیادی را از دیگر زبانها به عاریت گرفت و کلمات ترکی جدید را بازسازی کرد. تغییر سیستم نوشتاری به شدت بر جوانان ترکیه در دهه‌ی 1930 میلادی تاثیر گذاشت و نرخ باسوادی مردم به بیش از 70 درصد رسید. امروزه، نرخ باسوادی کلی در ترکیه چیزی حدود 87 درصد است. البته پایین بودن آن بیشتر به سبک زندگی بعضی از اقوام سنتی این کشور بر می‌گردد نه به دشواری زبان جدید ترکی. آموزش ترکی

پراکندگی جمعیتی زبان ترکی استانبولی

ترکی استانبولی زبان رسمی کشور ترکیه است و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به این زبان تکلم می‌کنند. همچنین حدود 2 میلیون تورکوفون در آلمان وجود دارد که بزرگترین اقلیت ترک در یک کشور خارجی هستند؛ بخشی دیگر از اقلیت‌های ترک در کشور بلغارستان حضور دارند و بیش از 100 هزار نفر نیز در فرانسه، هلند، بلژیک، انگلیسی، اتریش، آمریکا و ازبکستان ساکن هستند.

گویش‌های ترکی استانبولی

ترکی استاندارد همانی است که در استانبول تکلم می‌شود. این ترکی به شیوایی و وضوع بالا صحبت می‌شود. همچون دیگر زبانهای زنده‌ی دنیا، ترکی استانبولی نیز پر از کلمات محلی و کلمات عاریه‌ای است.

با اینحال گویش‌های متفاوتی از زبان ترکی وجود دارد که در زیر مهم‌ترین آنها را برای شما ذکر می‌کنیم:

• Rumelice که توسط مهاجران منطقه‌ای Rumelian صحبت می‌شود.
• Edrine که ساکنان ادرین به این گویش صحبت می‌کنند.
• Doğu که در شرق ترکیه تکلم می‌شود و تحت تاثیر زبان آذری است.
• Güneydoğu که در جنوب شرقی ترکیه تکلم می‌شود و به شدت متاثر از زبان کردی است.
• Karadeniz گویشی است که در شمال ترکیه تکلم و بیشتر در نواحی نزدیک به دریای سیاه شنیده می‌شود.

در زیر لیستی از پر استفاده‌ترین کلمات و عبارات زبان ترکی استانبولی را برای شما جمع آوری کرده‌ایم که به هنگام سفر به ترکیه و مناطق ترک زبان به شدت کاربردی است.

گینه بایرام گلوری خلقی سالا دردسره 
باهالیقدی قاپونی باغلا داداش قاچ سفره
گلن اولسا گوروشه قوی قاپونی امضالاسین
خاطرات دفتری اولسون قاپی هر رهگذره
بایرام اوندایدی کی ائولر دولی، نعمت بولودی
ایندی ملت شامی کامل یسه قالماز سحره

استاد کریمی مراغه ای 

عزیزینم یاز گلسین، یاز گلسین باهار گلسین، بو نوروز بایرامیندا غم گئتسین، سئوینج گلسین! نوروز بایرامیز موبارک!