«شهر اهر» ،  از گذشته های نه چندان دور،  به سه محله ی اصلی تقسیم شده بود که هر کدام از این محله ها ، خود دارای  خُرده محله ها ،  کوچه های فرعی و تجاری بودند. هر سه محله مسکونی بوده و درحد فاصل آنها باغات انبوهی وجود داشته است. آب شهر از چند قنات تامین می شده که درمحله های مختلف شهر قرار داشتند. امروزه تقریباً همه آنها ازبین رفته است.
محله های سه گانه ی تاریخی اهر عبارت بودند از:
• محله ی نخجوانلو
• محله ی باغبان
• محله ی ساداتلو
الف) محله ی نخجوانلو
این محله ،  در مجاورت ضلع(ساحل) غربی رودخانه ی فصلی اهر به نام «کیچیک چای» که در جهت شمالی جنوبی جاری بوده  و به رودخانه ی «اهرچایی» می ریزد ؛ واقع بوده است.
شاید وجه تسمیه ی آن ، سکونت مردمانی از اهالی ولایت نخجوان در آذربایجان قفقاز باشد  که  در ایام جنگ های ایران و روس و انعقاد قرارداد ننگین ترکمنچای به این نواحی مهاجرت و در آن محله ساکن شده باشند- که چندان هم بعید نمی  نماید – و بودند اهری هایی که نام خانوادگی نخجوانی داشته و دارند.
«محله ی نخجوانلو» از اصلی ترین محلات  و در عین حال پر رونق ترین مرکز تجاری اهر بوده است و هنوز هم ارزش تجاری و رونق اقتصادی پیشین خود را حفظ نموده است.
در «محله ی نخجوانلو» ،  بازاری وجود دارد که هم قدمت با تاریخچه ی اهر می باشد و از قدیم الایام به نام بازار «اوچ دوکانلار»(سه دکان ها) مشهوربوده است. در میان عامه ی مردم ، چنین معروف است که در این محل ، در ابتدا فقط سه مغازه ی- «دکان» – یا به اصطلاح «سه دکه» بنا شده بوده است که بعدها توسعه یافته و به بازار بزرگ و وسیعی تبدیل می گردد . هم اکنون نیز بازار فوق از مراکز تجاری فعال و پر رونق اقتصادی اهر می باشد.  البته علت توسعه و رونق اقتصادی این محل ، تردد و رفت و آمد عشایر و مردم روستاهای “قره داغ “جهت داد و ستد و تبادلات اقتصادی بوده است که هنوز هم این جریان اقتصادی حضور دارد. موقعیت فعلی بازار «اوچ دوکانلار» در ضلع غربی «کیچیک چای» در حد فاصل دو پل مستقر روی «کیچیک چای» می باشد. در گذشته ، ساحل های طرفین «کیچیک چای» به نام شاعر شهیر قره داغی ، حکیم لعلی ، به نام «لعلی شرقی»  و «لعلی غربی» موسوم بود.
در محدوده ی بازار «اوچ دوکانلار» ، چندین “کاروانسرا” وجود داشته است که معروفترین آنها ، کاروانسرای «قیزیل دیش»(دندان طلا) و کاروانسرای «جباری» می باشد که این دو کاروانسرا ، در مرکزیت  بازار «اوچ دوکانلار» واقع بودند. کاروانسرای دیگری هم در محله ی «آق مچید»( مسجد سفید) بود که تقریباً همه آنها از بین رفته اند و یا تبدیل به مکان های تجاری به سبک امروزی شده اند.
کاروانسرای «قیزیل دیش» به خاطر دندان های طلای صاحبش ، به این نام مشهور شده بود. در زیر زمین این کاروانسر ا، یک «سردابه» بوده است که به سردابه ی «قیرخ ایاق»(چهل پا) معروف بوده است. برای این نام ، دو وجه تسمیه ذکر کرده اند. برخی ، اختصاص این نام را به خاطر پله های زیاد این سردابه دانسته اند و عده ای دیگر ، وجود حشره ی «هزار پا» را که در این مکان به علت رطوبت و نمناکی به وفور یافت می شد ؛ دلیل شهرت این سردابه به «قیرخ ایاق» ذکر کرده اند. به طوری که می دانید هزار پا در زبان ترکی ، «قیرخ ایاق» نامیده می شود.
نقل است که این سردابه آبی زلال ، خنک و گوارایی داشته است ؛ ولی اکنون به صورت متروکه در آمده است.
در روبروی کاروانسرای «قیزیل دیش» ، کهریزی(قنات) بوده است که چند پله ی سنگی ، پایین تر از سطح زمین بود و آب آن را به وسیله ی قنات از خارج ِشهر و در مسیر رودخانه ی «کیچیک چای» آورده بودند.
قناتی هم در ساحل غربی «کیچیک چای» و چسبیده به ساحل آن ، در میانه ی حد فاصل بین دو پل روی رودخانه ، بود که تا همین اواخر ، خانم های خانه دار در آن رخت و لباس می شستند و اهل کسبه ،  از آب آن برای مصارف مختلف استفاده می کردند. زمان کودکی ، خود آن قنات را دیده بودم که حدود ۱۰-۱۵پله زیر زمین قرار داشت.
لازم به ذکر است که مجموعه ی بازار «اوچ دوکانلار» ، به بازار سرپوشیده ی (اوستو اؤرتولو بازار) عصر صفوی  که در مرکز شهر واقع است ؛ وصل می شد که اکنون خیابانی آن ها را از هم دیگر جداساخته است.
فرق بازار «اوچ دوکانلار» با «اوستو اؤرتولو بازار»  این بود که : در بازار «اوچ دوکانلار» مایحتاج عمومی مردم از قبیل خورد و خوراک ، ابزار و لوازم کار کشاورزی و دامپروری روستائیان و ایلات و سایر لوازم مورد نیاز مردم شهر و روستا برای فروش عرضه می شد ؛ ولی در «اوستو اؤرتولو» بازار معمولاً پوشاک ، پارچه ، کفش ، زیور آلات ، فرش ، جاجیم و … به فروش می رفت که هر کدام از آنها برای خود «راسته بازار» مستقلی داشته و هنوز هم این روال با اندکی تغییر در ترکیب بازار های «اوچ دوکانلار» و «اوستو اؤرتولو» بازار حفظ شده است.
«اوستو اؤرتولو» بازار ، از یک طرف به راسته بازار «آق مچید»(مسجد سفید) و از طرف دیگر هم به محله ی «بالا مچید»(مسجد کوچک) و از سوی دیگر نیز به میدان میوه و تره بار قدیم ، منتهی می شد.
«اوستو اؤرتولو» بازار ، از آثار تاریخی اهر می باشد و در د وره ی صفویه احداث شده است. بازار «سرپوشیده ی اهر» با طاقهای آجری ساخته شده و در زمان «رشید الملک» ، حکمران قراجه داغ ، مرمت و بازسازی شده و دارای راسته بازار نصیربیک ، بازار جعفرقلی خان و بازار کفاشان بوده است. این بنا دارای حمامی نیز بوده که در زمانهای قدیم از بین رفته است و اکنون محوطه ی آن دیده می شود .
«اوستو اؤرتولو بازار» تزئینات‌ بسیار جالب‌ توجهی‌ دارد. در این‌ بازار تمام‌ مغازه‌های‌ طبقه‌ ی دوم‌ باگچبری‌های‌ زیبا از گل‌ و برگ‌ و اسلیمی‌ بسیار درشت‌ تزئین‌ شده‌ اند.
بنای این بازار دارای چندین ورودی با نوشته ی سردر «نصیر بیگ» بوده که تقریباً دست نخورده باقی مانده اند.«اؤستو اؤرتولو بازار» دارای معماری خاصی است. این طرز معماری موجب می شود ، در زمستان محیط بازار گرم و در تابستان خنک باشد. بازار مسگران (مسگرخانه)، بازار کلاه‌دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره‌بار از دیگر بخش‌های بازار فوق بوده است که اکنون به جز بازار مسگرخانه ، مابقی از بین رفته اند.
این بازار ، دو بازار «اوچ دوکانلار» و راسته بازار «آق مچید» را به هم وصل می کرد و خودش نیز ، دارای چند راسته می باشد.
از محله های قدیمی نخجوانلو:
محله ی مسجد «ابواسحاق» که در تداول عامه  «بوساخ مچیدی» گفته می شود ؛ از قدیمی ترین محلات شهر محسوب می شود و به نام این مسجد بسیار مشهور تاریخی ، مزین است. موقعیت فعلی این محله ، حد فاصل چای کنار(ساحل شرقی رودخانه) و خیابان شهید آزادی(بهار سابق) می باشد. «خیابان بهار» ، حد شرقی  این محله بود که توسعه ی بعدی شهر اهر در دوران پهلوی،  از این نقطه شروع می شود و به ضلع شرقی جاده ی اهر- کلیبر امتداد می یابد که علیرغم وجود چمن و مرداب های فراوان در آن مناطق ، به «شوراکت» یا همان “شوره زار” معروف بود که از گل رس موجود در” شوراکت(کند)” آجر خشتی درست می کردند.
در محله ی فوق و در پشت مسجد ابواسحاق بازاری به نام «گیروانکا » بوده است که اکنون آثاری از آن بازار،  باقی نمانده است. بازار «گیروانکا» که تلفظ ترکی –  محلی “شیروان شاه” می باشد ؛ محل تولید و داد و ستد “قفل گیروانکا ” بوده است. به طوری که مشهور است ، «شیروان شاه» که در جمهوری آذربایجان واقع است ، محل اصلی تولید این قفل های بسیار محکم و بادوام بود و در بازار «گیروانکا»ی اهر نیز از این نوع قفل ها ، تولید می شده است که همچون دیگر صنایع بومی مورد بی مهری واقع شده و قفل های وارداتی،  این صنعت  ریشه دار را در اهر خفه و از صحنه ی روزگار محو نموده اند!
محله ی «نادر قوجا» که تلفظ «ندر قوجا» هم مصطلح است ، مابین محله «ابواسحاق» و محله ی «دللک آباد»(عادل آباد) و در حدفاصل چای کنار شرقی و خیابان بهار قرار دارد.  نام این محله از اسم دو برادر «نادر» و «قوجا» که در آن محله می زیسته اند؛ گرفته شده بود و امروزه هم به نام محله ی «نعمتی» معروف است.در گذشته اکثر اهالی این محله ،عرابه چی بودند.در تلفظ محلی به عرابه ی که با اسی کشیده می شد ؛ «داشقا» و به شاغلین این حرفه «داشقاچی» می گفتند. آنها افراد زحمت کشی بودند که امور حمل و نقل بار و مصالح ساختمانی و … شهر را انجام می دادند و صاحب اسب های اصیل قوی بودند. در حال حاضر این حرفه نیز منسوخ شده است.
محله ی حمام کوچه سی : در این محله ، حمامی وجود داشته که به نام “حمام آخوندی” معروف بوده است.
محله ی شمیل آباد یا شابل آباد: این محله به نام شخصی از اهالی ، یا به احتمال قوی از بنیان گذاران آن ؛ موسوم بوده است. «شابل آباد» در حد فاصل چای کنار شرقی و «دیزه لیش» که شاید تلفظ ترکی ِ«دیر زرتشت» باشد ؛ واقع است .البته تپه ی «دیر زرتشت» ،  دو قسمت می باشد که توسط یک جاده ی قدیمی از هم جداشده اند و در کنارش قبرستان قدیمی هم وجود دارد.  وجود این دو تپه ، دیر زرتشت و محله های اطراف آن ، حکایت از این دارد که قدمت شهر اهر به قبل از اسلام و زمان زرتشت می رسد(؟). این محله در جنوب محله ی ابواسحاق و مابین جاده ی قدیم اهر- مشکین شهر و ضلع شرقی کیچیک چای واقع و تا باغات حاشیه ی شمالی ” اهر چای” کشیده می شد.
محله ی جلفالار:  این محله در حد فاصل ضلع غربی کیچیک چای تا خیابان حزب الله (من اولوم سابق) و سمت شمالی خیابان امام خمینی واقع بوده و مرکزیت آن مسجد جلفالار بوده است. در حال حاضر «مسجد جلفالار» به نام «مسجد امام رضا (ع)» معروف است. دلیل نامیده شدن این محله به” جلفالار” شغل اهالی آن بوده است. در گذشته حرفه ی اصلی ساکنان این محله «جلفاچی» بوده که به همین خاطر به «جلفالار» معروف شده بود. «جلفا» نوعی پارچه ، شبیه فاستونی بوده است که متاسفانه دیگر از این شغل و محصولات آن اثری باقی نمانده و به تاریخ پیوسته است.با این اوصاف معلوم می شود که اهری ها در گذشته دستی در صنعت بومی «پارچه بافی» داشته اند.
محله ی دباغ خانه: یکی از قدیمی ترین محله های شهر اهر می باشد. تقریباً در زمان های گذشته ، تمام اهالی این محله ، به شغل «دباغی» مشغول بوده اند. در این محله ، چندین مکان دباغی و یک بازار دباغی هم وجود داشته است ؛ که به همین خاطر این محله به «دباغ خانه » معروف شده بود. ناگفته نماند که تمام اهالی منطقه ی اهر که از «هیجده محال» تشکیل شده بود ؛ نیازهای پشم و پوست دباغی خود را در این محل رفع می کردند و یا به داد و ستد ِ آن می پرداختند . اکنون دیگر تمام بازار و کارگاه های دباغی از بین رفته است و تنها نامی از آن حرفه و محله در حافظه ی پیرمردان و پیرزنان اهری باقی مانده است.
در محله ی «دباغ خانه» ، چندین آب قنات وجود داشته است . یکی از این قنات ها به نام «آب حاج علی محمد» (حاج  المحمد) معروف بوده است. دو دلیل برای علت نام گذاری این قنات به «حاج المحمد» ذکر کرده اند: یکی آن که گویا این قنات از باغچه ی “حاج علی محمد” جریان داشته است ، فلذا بدین عنوان شهرت پیدا کرده بوده ؛ دوم آن که شاید آب آن قنات را جهت استفاده ، در اختیار مردم گذاشته بوده ؛ به همین دلیل ، قنات مزبور به نام ایشان معروف شده بوده است.
یکی دیگر از این قنات ها «نوو اوستی» بود. این آب از یک «ناو چوبی» به یک حوضچه ی سنگی جاری می شده و به خاطر این «ناو چوبی» به آب « نوو اوستی» معروف شده بوده است. «نوو» یا «ناو» وسیله ی چوبی بود که در قدیم جهت  بالا بردن ملات و یا گل به پشت بام ، مورد استفاده قرار می گرفت. آب این قنات ها برای شرب و شستشو استفاده می شد.
در محله ی «دباغ خانه» یک مسجد نیز وجود دارد که با توجه به شغل اهالی این محله و بازار موجود در آن ؛ به نام «مسجد دباغ خانه» معروف گردیده است.
موقعیت فعلی این محله ی تاریخی ، در ضلع غربی «کیچیک چای» و حد فاصل خیابان رسالت و خیابان شهید بیگلری می باشد.
محله ی مسگرخانه:  اهالی این محله به شغل مسگری مشغول بوده اند و در اینجا ، همچنین بازاری هست که به  «مسگره بازار» معروف است و از قدیم الایام محل خرید و ساخت لوازم مسی بوده است. در این محل نیز ، مسجدی به نام «مسگرخانه» همچنان وجود دارد که اکنون «مسجد شهداء» نامیده می شود.
موقعیت فعلی این محله ، مابین خیابان امام خمینی (ره) و «اوستو اؤرتولو بازار» (بازار سرپوشیده) می باشد که به بازار  نیز راه دارد.
ب) محله ی باغبانلو
این محله نیز ، از قدیمی ترین محلات اهر است. تقریباً تمام اهالی این محله به شغل باغبانی مشغول بودند.هنوز هم شغل اصلی مردم محله ی قدیمی باغبانلو ، باغبانی می باشد.
در «محله ی باغبانلو» ، محله ی قدیمی به نام «محله ی مسجد جامع» و «مسجد مقبره» بود که به نام «دیک مچید» هم مشهور است.
«قلعه قاپوسی» (دروازه ی قلعه) ، «قانلی گول» ، «گؤتور گه» ، «حاصل حیاطی» ، «مِنَه بولاغی» ، « بقعه ی شیخ شهاب الدین محمود اهری» در این محله واقع بوده اند.
مسجد جامع اهر: این مسجد  معماری خاصی دارد  که شاید به سابقه ی دیرینه ای که برای آن ذکر می کنند ؛ بر می گردد.  به روایتی ،  زمانی که در  اهر” اقلیت ارمنی” نیز سکونت داشته اند ، در  محل این مسجد ، کلیسایی بوده است ؛ بعدها که شهر دچار تغییراتی شده و یا به احتمال قوی در اثر وقوع زلزله ای از بین رفته ، کلیسا هم از نظرها پنهان می گردد. اما ،  پس از گذشت سالیان دراز ، این کلیسا  به صورت اتفاقی و یا بر اثر کاوش و کندن از دل زمین بیرون می آید و چون در اهر ، دیگر «اقلیت  ارمنی» نبوده؛  اهالی مسلمانان شهر ؛ کلیسا را به مسجد تبدیل می کنند؟.محراب” مسجد جامع اهر”  از هر طرف مشاهده می شود و از آثار باستانی اهر می باشد.
مسجد مقبره:  این مسجد نیز به دلیل واقع شدن روی تپه و مقر بلند آن در محله ، به «دیک مسجد» معروف است.
قلعه قاپوسی:   اهر با پنج قلعه جهت حفاطت شهر ، احاطه شده بود که یکی از این پنج قلعه و دروازه ی آن در این محله واقع بود و به خاطر این دروازه ، این محله به «قلعه قاپوسی» معروف شده است. محل اصلی «قلعه قاپوسی» میدان یادبود (      ) می باشد.
محله ی قانلی گول: محلی پستی است که پیرامون خیابان شیخ شهاب الدین فعلی، نرسیده به پارک و بقعه ی شیخ شهاب الدین و مجاورت اداره ی آموزش و پرورش واقع است.گویا در زمان حمله ی عثمانی ها به آذربایجان ، سربازان عثمانی زنی (و به روایتی پیر زنی) را وادار می کنند تا برایشان برقصد؟ این موضوع به غیرت اهالی بر می خورد و بین آنها درگیری رخ می دهد و از مردم عادی ، عثمانی ها آنقدر می کشند که خون تا دم اسب سربازان بالا می آید. چون این محل ، گودی بوده و خون در آن جا همچون استخر جمع شده بوده ؛ آن مکان به «قانلی گول» (استخر خون) معروف می شود.
محله ی گوتور گه: نام محله ای در نزدیکی «قانلی گول» و در گودی قرار دارد. بعد از آن که بقعه ی شیخ شهاب الدین بنا شد و یا در زمان احداث بقعه ، مقرر شده بود که آب را از روستای «چلب وردی» ، واقع در شمال –  غرب اهر ، به محل بقعه برسانند و کارگران مجبور بودند که این گودی را پر کنند. در زمان کار ، کارگران که خسته می شدند و کار به کندی پیش می رفت ؛ مأموری بوده که بر فعالیت کارگران نظارت می کرده ، سخت گیری می نمود و داد می زده که : « گؤتور گه»! یعنی:” بردار و بیا”.
از این رو ،  این محله نیز ، برگرفته از لفظ آمرانه ی آن مأمور سخت گیر آبرسانی به بقعه ی شیخ شهاب الدین ،  به «گؤتور گه» موسوم می شود.
همچنین در این محله ، حمامی قدیمی ، «خزنه حامامی»(حمام خزینه) ، وجود داشته است که از بین رفته است.
حاصل حیاطی:     نام محله ای است که  اداره ی مرکزی فعلی مخابرات اهر ،  (میدان یادبود سابق)،  در آن جا واقع است. در آن مکان “عمارت حکمرانی” شهر وجود داشته که  والی یا نماینده ی حکومت وقت در آن  مستقر می شده است و کمی پایین تر از آنجا ، محل حاصل خیز و پرآبی بوده که جهت استفاده ی والی یا نماینده ی حکومت ، میوه و سبزیجات کاشته و محصولات آن را به نماینده ی حکومت می دادند. به همین خاطر ، آن محل ، به «حاصل حیاطی» (حیاط محصولات) موسوم می گردد.
منه بولاغی : وجه تسمیه ی محله ی «منه بولاغی» (چشمه ی مینا) نیز گویا به دوره ای بر می گردد که در اهر قوم ارمنی نیز سکونت داشته اند. در آن روزگار ، در این محله دختری ارمنی به نام «مینا» بوده است که چشمه مزبور را درست کرده و شاید نیز به خاطر زیبا رویی ایشان ، این چشمه به نام وی مشهور بوده است. این چشمه در محله ی باغبانلو واقع می بوده است.
خانقاه شیخ شهاب الدین محمود اهری: در محله ی باغبانلو خانقاهی بوده که شیخ شهاب الدین محمود اهری در آن جا به عبادت مشغول می شد و پس از وفات در آنجا مدفون می شوند. ایشان از عارفان مشهور و بنام عصر خود  و از اقطاب سلسله ی صوفیه بودند. به دستور شاه عباس صفوی ، بقعه ای در آنجا ساخته می شود که دارای یک مسجد بزرگ و چندین خانقاه است .اکنون بقعه ی فوق مرمت شده و قسمتی از آن به موزه ی اهر تبدیل شده است و مزار یک امام زاده و شیخ شهاب الدین اهری نیز در آنحا قرار دارد. قدیمی ترین باغ عمومی (پارک) اهر نیز در پیرامون این میراث گرانسنگ تاریخی واقع است.
ج) محله ی ساداتلو
«محله ی ساداتلو» نیز یکی از سه محله ی قدیمی اهر است. در خصوص وجه تسمیه ی آن به موضوع معتبری برنخوردیم. شاید در تحقیقات آتی بتوانیم اطلاعات دقیق و معتبری در این خصوص جمع آوری کنیم. این محله ،  مناطق شمال غرب شهر قدیمی اهر را شامل می شود و حد غربی آن زمین های «چلب وردی» بوده  و از محلات اعیان نشین شهر بوده است. از خُرده محلات آن می توان به موارد زیر اشاره نمود:
«بوز خانا» یا محله ی یخچال  : اشتهار این محله به نام «بوز خانا» (یخچال) ،  به وجود منابع نگهداری یخ در آنجا ، مربوط می گردد. در گذشته که تجهیزات یخساز خانگی وجود نداشت ، در هر شهر –  به ویژه شهرهای آذربایجان –  تاسیاتی ایجاد کرده بودند که در زمستان جهت ایام گرم تابستان ، یخ ذخیره و نگهداری می کردند.
در محله ی «بوزخانا» که پشت سینمای متروکه ی اهر واقع است ، در زمستان اهالی آب را به شکل یخ در می آوردند و یا از محل های دیگر ، یخ به مخازن – یخچال- می آوردند و چال نموده ، نگهداری می کردند و در تابستان می فروختند. گاهی نیز در تابستان ، شبانه از کوه ، یخ می آوردند. در برخی شهرها ، هم اکنون نیز «یخچال های تاریخی» مزبور نگهداری ، حفظ و مرمت شده اند ؛ ولی در اهر ، فقط نام محله و داستانی موجز از  این حرفه ، در حافظه ها مانده است.
محله ی گوی مچید: مسجد کبود نیز در محله ی” ساداتلو” و در انتهای شمالی این محله واقع شده است. به خاطر این که،  مسجد درب ها و پنجره های کبود رنگ داشته و همیشه پرچم کبود بر  بام آن در اهتزاز بود ، به نام مسجد کبود(گوی مچید) معروف است.
بحث و گفتگو
«شهر اهر»  به عنوان یک واحد جغرافیای ِتاریخی ، دارای عمری بیش از ۱۵۰۰ سال است و در تواریخ قبل از اسلام ، به شواهدی بر می خوریم که دلالت بر وجود تمدن و فرهنگ مترقی در این نقطه ی جغرافیایی دارد.  اهر ، شهر عالِم خیز و فرهنگ پرور است و بایسته آن که به انحاء مختلف در خصوص تاریخ دیرپای آن ، پژوهش های علمی صورت بگیرد تا نسل فعلی ، ارتباط خود را با گذشته ی پر افتخار خویش حفظ بکند و هویت تاریخی خود را بشناسد و آن را پاس بدارد.
پژوهش حاضر با همین هدف و با رویکرد تاریخ نگاری شفاهی ، تلاش نمود به احصاء ، ثبت و ضبط عناوین و اسامی تاریخی و دیرپای محلات شهر قدیمی اهر اقدام کند و کار خود را به روال اکثر پژوهش های معتبر ،  به شکل تیمی انجام داد و ما معتقدیم که این تحقیق نه کامل است و نه جامع ؛ بلکه برداشت اولین گام از هزاران گام برداشته نشده ای است که باید به سرعت و مستمر برداشته شوند. از این رو ، هرگز ادعا نمی کنیم که کار در این عرصه تمام شده است ؛  بلکه  اذعان می کنیم که پنجره ای برای انجام پژوهش های بیشتر باز کرده ایم که هم خود و هم دیگر پژوهشگران باید آن را کامل کنند.
در خصوص وجه تسمیه ی اسامی محلات قدیمی ، به روایت های معمرین استناد نموده ایم ؛ اما با یک شرط مهم ! هر وجه تسمیه ای را  اگر همه ی معمرین تایید نمودند ؛ آن را معتبر دانسته ایم. هر چند که تلاش ما در باره ی ریشه ی تاریخی برخی اسامی ، چندان موفق نبود.  دلیل آن هم ؛  قدمت بسیار طولانی برخی از اسامی تاریخی بود  که حتی معمرین حاضر که با ما همکاری داشتند ، خود وجه تسمیه ی آنها ر ا به حدس و گمان از نیاکان خود نقل می کردند. در این جا ها ، ما از کلمه ی «گویا» استفاده نموده ایم که فرا راهی است تا ادامه ی پژوهش ها در موارد عدم قطعیت ها ، پی گرفته شود.
در بخش هایی از مصاحبه با معمرین  ، به سکونت ارمنی ها در شهر اهر ، در دوره های تاریخی گذشته ،  اشارت هایی می شد. در خصوص حضور ارمنی ها در روستاهای شهر کلیبر از جمله کیوان و منجوان ، مطالبی در کتب تاریخی آمده است ولی درباره ی سکونت ارمنی ها در خود شهر اهر، در منابع تاریخی مطلبی نیامده است. قبرستان و یا آثار تاریخی دیگری نیز از این قوم در اهر پیدا نیست . البته در سقین دل ، “سنگ نبشته های اورارتویی” کشف شده اند . ولی به طوری که می دانید؛  این قوم در دوره های تاریخی گذشته ، در شرق دریاچه ی وان ساکن بوده اند و حوزه ی تصرفات آنها تا شهر اهر و حتی سراب کشیده شده بود. اما” اورارتویی” ها ،  ارمنی نبودند و حضور تاریخی آنها در قبل از حاکمیت دوره ی ماد در آذربایجان بوده است.
در ذیل به فهرست اسامی تاریخی می پردازیم

اسامی محلات:
الف) نخجوانلو : آق مچید ، بالا مچید ،  مسجد ابواسحاق ، ندر قوجا (نعمتی کنونی) ، خیابان بهار (شهید آزادی کنونی) ، شوراکت ، دللک آباد(عادل آباد فعلی) ، محله ی حمام(حمام کوچه سی) ، شمیل آباد(شابل آباد) ، دیزه لیش (دیر زرتشت) ، جلفالار ، دباغ خانه ، مسگرخانه .
ب) باغبانلو:  محله ی مسجد جامع ، مسجد مقبره ، دیک مسجد ، قلعه قاپوسی(دروازه ی قلعه) ، قانلی گول ، گؤتور گه  ،  حاصل حیاطی  ، منه بولاغی  ، بقعه ی شیخ شهاب الدین محمود اهری .
ج) ساداتلو: یخچال (بوزخانا) ، گوی مچید(مسجد کبود) .
اسامی چشمه ها و قنات ها: سردابه ی قیرخ ایاق ، قنات پایین کاروانسرای قیزیل دیش ، آب حاج علی محمد (حاج المحمد) ، نوو اوستی ،منه بولاغی.
اسامی حمام ها: حمام آخوندی ، حمام محله ی گوتور گه ، حمام بازار سرپوشیده
اسامی بازار: اوچ دوکانلار(سه دکان ها) ، اؤستو اؤرتولو بازار(بازار سرپوشیده ) ، بازار راسته ی مسجد سفید ، مسگره بازار ، جلفاچی ، دباغ خانه ،  بازار گیروانکا(شیروانشاه). راسته سه دکانلار و راسته مسجد سفید به اضافه محله ی قلعه قاپوسی ، از مراکز دادوستد در اهر به شمار می‌رفته است.
اسامی مساجد: ابو اسحاق ، آق مچید(مسجد سفید) ، جلفالار ، دباغ خانه ، گوی مچید (مسجد کبود) ، مسجد جامع ، مسجد مقبره ، دیک مچید(مسجد بالا- مرتفع) ، مسجد مسگرخانه ، بالا(کوچک) مچید.
کاروانسرا: قیزیل دیش (دندان طلا) ، جباری
اسامی مشاغل: دباغی ، جلفاچی ، مسگری ، باغبانی ، داشقاچی

دکتر هوشنگ عطاپور